Deze wijze woorden Winston Churchil zijn de afgelopen dagen op twee bijzondere manieren nog eens onder mijn aandacht gebracht.

De klokkenluidster…

Allereerst met een film.  Mocht je een bijzondere film willen zien dan is ‘Official secrets’ een aanrader. De film gaat over een klokkenluidster die met haar actie – het anoniem doorspelen van een gevoelig memo naar de pers – de Irak oorlog had willen voorkomen.  Een klokkenluidster die meende dat haar intelligence werk bij ‘GCHQ’ tot doel had om het Britse volk te dienen, en niet per se de overheid, als die ditzelfde doel niet had.  De gevolgen van haar actie logen er niet om.  Ze verloor haar baan en werd neergezet als landsverraadster.  Ze werd vervolgd met het risico van een lange gevangenisstraf, en haar man – een islamiet met een turks-koerdische achtergrond – dreigde het land uitgezet te worden.

Ze leek vooraf geen moment stil te hebben gestaan bij de mogelijke gevolgen van haar actie, anders dan het doel wat ze voor ogen had.  Iets wat je overigens vaker hoort van klokkenluiders.  Toen de crisis een feit was en ze zag hoe haar collega’s geraakt werden door het diepgaande onderzoek naar de ‘verrader’, besloot ze naar voren te treden als de dader en te gaan staan voor haar overtuiging.  Tot in de rechtszaal toe.  Een (acteer)prestatie van formaat.

…en de dominicaan

De dag nadat ik deze bijzondere film had gezien, mocht ik een even bijzondere lezing bijwonen van Timothy Radcliffe o.p., voormalig magister-generaal van de dominicanen[1].

Aan de hand van de parabel van de verloren zoon, ging hij in op de noodzaak van ‘bevrijdend leiderschap’ in een tijd die gekenmerkt wordt door risico-aversie, een overvloed aan regels en procedures, en gedomineerd door het korte termijn denken.

De parabel gaat over een gezin in crisis; een jongste zoon die van huis gaat met het voorschot op zijn erfenis, alles verkwanselt, uiteindelijk naar huis terugkeert, en daar met open armen door de vader ontvangen wordt.  Zijn vader geeft opdracht voor het halen van mooie kleding en schoeisel, en het slachten van het vette kalf voor een feestelijk diner ter ere van zijn terugkeer. Dit tot groot ongenoegen van de oudste zoon die al die tijd braaf zijn verantwoordelijkheid gepakt had.  Gaat de parabel in essentie over vergeving, Timothy Radcliffe ziet in het verhaal vele aspecten die voor hem essentieel zijn voor bevrijdend leiderschap:

Bevrijdend leiderschap…

• Bewaar kalmte in tijden van crisis. Een crisis kan een vruchtbare gelegenheid zijn waaruit creativiteit en nieuwe mogelijkheden kunnen ontstaan.  Kalmte geeft de ruimte om de vruchten van de crisis te plukken.
• Oefen geduld. Neem de tijd.  Laat je niet meeslepen in de verleidingen van het korte termijn denken, en instant communicatiemogelijkheden.  Ga voor de lange termijn, doe niets overhaast.
• Heb vertrouwen in de jongere. Geef ruimte voor het maken van fouten of het nemen van beslissingen die je misschien niet snapt. Echt leiderschap onderkent de positieve kanten van het loslaten van controle, en het geven van ruimte aan anderen om anders te zijn dan jezelf.
• Vind Moed om de eerste stap te nemen, om je kwetsbaar op te stellen. Een leider moet sorry kunnen zeggen, zelfs als hij of zij meent recht te hebben op een ‘sorry’ van de ander.
• Hang niet zo aan de waardigheid, de ‘gravitas’, die samen gaat met je functie. Respecteer en draag zorg voor de waardigheid en geluk van de ‘laagsten’ in jouw organisatie.
• Heb de bereidheid om het risico te nemen om niet begrepen te worden. Het doen van creatieve, boeiende dingen vraagt dat je dit risico neemt, ander komt er niets uit je handen
• En let op je taal; hoe je je uitdrukt over andere mensen. Bouwt het de mensen op?  Of is het kleinerend, denigrerend of zelfs mens-ontkennend?

… om de potentie in de crisis te kunnen zien

Het bekroop me hoe de zaak van de klokkenluidster anders had kunnen lopen als er bevrijdend leiderschap getoond zou zijn zoals hierboven omschreven?

Waar nu ingezet werd op risicomanagement in een poging de schade zo veel mogelijk te beperken was er dan misschien ruimte geweest voor het openlijk aankaarten en bespreken? Voor het erkennen van fouten en bijstellen van koers?  Hoe anders had het dan wellicht kunnen lopen?

Ok, misschien niet in deze zaak, met de internationale politieke krachten die er speelden, maar hoeveel zaken worden er in organisaties niet op gelijke manier afgehandeld met een ‘lose-lose’ als resultaat?  Zouden er niet de nodige crises bezworen kunnen worden door wat meer bevrijdend leiderschap?  Zodat organisaties beter in staat zijn om de vruchten van de op handen zijnde crisis te kunnen plukken?

Als adviseur integriteit in organisaties kom ik nogal eens tegen dat het in de organisaties vooral gaat om te zorgen dat ze aan het groeiende eisenpakket van wet en regelgeving kunnen voldoen, zonder dat ze zich rekenschap geven van de potentie die schuilt in een organisatie waar integere bedrijfsvoering de norm is.  Het hierboven omschreven leiderschap zou wel eens het antwoord kunnen zijn om die potentie te bevrijden.

 

[1] Deze lezing was georganiseerd in het kader van het brugproject van VNO-NCW.